شرح أمثله
مشخصات کتاب
عنوان و نام پدیدآور : شرح أمثله/ میر سید شریف علی جرجانی
مشخصات نشر : دیجیتالی،مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) اصفهان،1398.
زبان : فارسی.
مشخصات ظاهری : 52 صفحه.
موضوع : زبان عربی -- صرف
توضیح : کتاب «شرح الامثله» ، تألیف میر سید شریف جرجانی ، شرح مختصری بر کتاب «الأمثله» تألیف خود مؤلف می باشد.نویسنده در این اثر، پس از تعریف واژه های کتاب، برای آن ها مثال زده و سپس، قاعده ساختن هر کدام از افعال را به صورت کامل و همراه با ترجمه، بیان نموده است.موضوع آن بخشی از علم صرف است که در نهایت اخت_صار، مشت_قاتِ مصدر، یعنی صیغه های ماضی، مضارع، اس_م فاعل، اس_م مفعول، امر، نهی، جحد، نفی و استفهام را بیان کرده است.
نسخه حاضر از این کتاب در ضمن مجموعه «جامع المقدمات» با تعلیقات و حواشی مرحوم علّامه مدرس افغانی می باشد.
ص :1
1- امثله بر وزن اَفْعِلَه جمع مثال است و مثال مصدر باب مفاعله است.
اگر کسی بحث کند که وزن افعله از اوزان جمع قله است، و جمع قله در کمتر از ده استعمال میشود و حال آنکه مثال هائی که در این کتاب ذکر شده از ده بیشتر است، در جواب میگوئیم که گاهی جمع قله بمعنای جمع
کثره استعمال میشود و بالعکس چنانکه در الفیه میگوید:
أفعِلَهٌ أفعُلٌ ثم فِعلَه***ثمه أفعالٌ جموع قله
وبعض ذی بکثره وضعا یفی***کارجل والعکس جاء کالصفی
2- (الجبار) بر وزن شداد نام باری تعالی است. در منتهی الارب گوید: لانه جبر الخلق علی امره من امره و نهیه
وقیل لانه جبر مفاقرهم وکفاهم وقیل لعلوه من جبار النخل.
قال فی لسان العرب: الجبار الله عز اسمه القاهر خلقه علی ما اراد من امر و نهی.
ابن الانباری: الجبار فی صفه الله عزوجل الذی لایُنال. ومنه جبار النخل الفراء لم اسمع فعّالا من افعل الا فی حرفین وهو جبار من اجبرت ودرّاک من ادرکت.
قال الأزهری: جعل جبارا فی صفه الله تعالی او فی صفه العباد من الاجبار وهو القهر والاکراه لا من جبر ابن الأثیر، و یقال جبر الخلق واجبرهم واجبر اکثر. وقیل الجبار العالی فوق خلقه وفعّال من ابنیه المبالغه ومنه قولهم نخله جباره وهی العظیمه التی تفوت ید المتناول. واقول للجبار معان اخر ذکرت فی محلها فلیراجع.
3- (تفویض الامر الیه) باز گذاشتن کار بر خدا. قال فی لسان العرب: فوّض الأمرالیه، صیّره الیه وجعله الحاکم فیه. وفی حدیث الدعاء فوّضت امری الیک، ای رددته الیک یقال فوّض أمره الیه اذا رده الیه وجعله الحاکم فیه.
ومن هذا المعنی قولنا : أفوّض امری الی الله ان الله بصیر بالعباد.